Ongezien maakt onbekend en onbemind. Dat is in de kunsten en ook daarbuiten vaak het geval.
Voor een lange periode was ik door persoonlijke omstandigheden min of meer onzichtbaar geworden. Mijn werk werd lange tijd niet of nauwelijks geëxposeerd en mijn portfolio en website waren min of meer opgeheven. Toch ben ik ondanks mijn omstandigheden altijd blijven schilderen en creëren. Soms meer en soms minder en soms maar heel weinig. Maar kunst is geen hoedje wat je zo nu en dan eens opzet.
Sinds een paar jaar ben ik weer enigszins online zichtbaar met mijn werk. En onlangs heb ik mijn website Hergens.net met terugwerkende kracht bijgewerkt. Het voelt alsof ik de archieven heb opgeschoond en geordend, klaar voor een nieuwe start. Ik kijk er naar uit met anderen van gedachten te wisselen over kunst en mijn werk in de toekomst weer te kunnen presenteren.
In tijden van crisis leer je je vrienden kennen. Wat vaak betekent dat je, op een enkeling na, helemaal geen vrienden blijkt te hebben. Niet alleen in het privéleven, ook in maatschappelijk opzicht komt de waarheid boven drijven als het water aan de lippen staat.
Dvd-tje kijken met een sekswerker
In tijden van crisis moet je prioriteiten stellen. En zo blijkt dat kunst en cultuur in Nederland in tijden van corona ondergeschikt is aan sekswerk en een dvd-tje kijken. Ik stel me voor dat de combinatie van die twee voor bepaalde personen een kunstzinnig hoogtepunt is.
De hele discussie en alle verontwaardiging vanuit de kunst- en cultuursector over het coronabeleid ten aanzien van kunst en cultuur en de bijbehorende uitspraken van politici heb ik weinig gevolgd. Want het is begrijpelijk, voorspelbaar en een herhaling van zetten, als een gebed zonder end.
De betekenis van kunst
De betekenis van kunst en cultuur in de maatschappij valt te verklaren vanuit de geschiedenis, samenleving en politiek. Je kunt ook kijken naar de gebruikswaarde van kunst, de bestaanswaarde van collecties en cultureel erfgoed, de economische waarde, zoals export en toerisme. En natuurlijk de sociale waarde voor gezondheid, onderwijs en samenleving en mogelijke demografische effecten en invloeden op de sociale geografie.
Maar wanneer je een kunstenaar vraagt naar de betekenis van kunst, krijg je ook een antwoord. Wat betekent kunst en cultuur voor de makers ervan? En wat is de rol van de kunstenaar in de maatschappij?
Cliché kunstenaar
Het is onbeleefd om zomaar te vragen naar de hoogte van iemands inkomen. Maar gaat het om een kunstenaar dan schijnt de vraag ‘of je er een beetje van kunt rondkomen?’ normaal te zijn. Veelal gevolgd door de welbekende riedel over hoe moeilijk het is om van kunst te leven.
De kunstenaar verhaalt over de moordende concurrentie, het hongerloontje of de zogenaamde ‘gratis exposure’, de verziekte mentaliteit binnen de kunstwereld, het gebrek aan kennis en waardering in de maatschappij en ga zo maar door, het is een tranendal.
Om tot slot met een hemelse blik op het oneindige te verkondigen tóch door te gaan, alles voor de kunst! Met passie uiteraard, zoals het een echte kunstenaar betaamt.
To dust, olieverf op doek, 2011
Liefde en kunst
Kunst is een verrijking, zeggen kunstliefhebbers en kunstenaars. Maar dat is makkelijk praten. Zoals Pablo Picasso het stelde: “In de kunst zijn bedoelingen niet voldoende, zoals we in Spanje zeggen: liefde moet bewezen worden door feiten en niet door bedoelingen.”
En wat zijn dan die feiten? Waaruit blijkt die liefde voor de kunst? Is het de kunstenaar die tegen beter weten in door blijft ploeteren? Zijn het de creabea-workshops in het buurthuis? Is het de galeriehouder die met een stichtelijke woordje de expositie opent? Zijn het artiesten die stad en land afreizen langs diverse podia? Of is het de bevlogen aanklacht van de museumdirecteur in één of andere talkshow? Niet alle kunstzinnigheid is van waarde.
Nutteloze vrijheid
We kunnen over kunst wel hoogdravend doen, maar in de praktijk is het vaak van ondergeschikt belang. Want tijd is geld, kennis is macht en kunst is voor de ontspanning. Althans zo simpel lijkt het vaak.
Maar ondanks dat kunst voor velen ontspannend, leuk en decoratief kan zijn, gaat kunst in wezen over vrijheid. En dan bedoel ik niet de vrijheid van wat zullen we zondagmiddag eens gaan doen? Nee, de vrijheid van kunst is zonder doel.
Deze belangeloosheid geeft de kunst ruimte om te laten zijn wat zij is. In deze vrijheid kan alles bestaan in zichzelf, waarachtig zoals het is. De kunst heeft geen doel en alle eigenschappen, betekenissen en belangen die eraan worden toegeschreven, zeggen weinig over de kunst, maar des te meer over degene die deze waarden verkondigen.
Alleen vanuit vrijheid kan ware kunst ontstaan, zonder oordeel weerkaatst het ons verlangen.
Eva Hesse schrijft in een Untitled Statement (1960) dat ze zich herinnert dat ze ‘non art’ wilde maken. Een antropomorfe kunst, van een andere soort, vanuit een totaal ander referentiepunt. En ze vroeg zich hierbij af of dat mogelijk is. Ja, concludeert ze, ‘That vision or concept will come through total risk, freedom, discipline. I will do it.’
Naar aanleiding van dit citaat van Eva Hesse, vraag ik me af of het mogelijk is kunst te maken als een onbeschreven blad, om volkomen oorspronkelijk de kale essentie te verbeelden. Als een tabula rasa, met open ogen die alles voor het eerst zien.
Geen blanco schilder
Schilderen is een visuele activiteit. Kijken, opnieuw kijken en weer kijken. Soms zie je iets pas nadat je afstand hebt genomen, soms zie je het pas door lang en nog langer te kijken. En niets is wat het lijkt en alles verandert.
Maar een schilder is geen tabula rasa. Voor de schilderskwast ter hand is genomen, loopt de schilder waarschijnlijk al een tijdje rond op de aardkloot en is daarmee geen onbeschreven blad meer.
Gekleurde waarneming
De waarneming van de schilder is beperkt en subjectief. Niet alleen de conditie en vermogens van de zintuigen bepalen de wijze waarop prikkels worden verwerkt, ook de aandacht, het doel van waarnemen, de houding en verwachtingen beïnvloeden hoe en wat er wordt waargenomen.
De wijze waarop waarnemingen worden verwerkt is het resultaat van verschillende invloeden, zoals behoeften, ervaringen en de staat waarin de waarnemer zich bevind op het moment van waarnemen. Zowel de kunstenaar als de kunstbeschouwer zijn beiden geen tabula rasa.
Kunst en werkelijkheid
Zo bekeken is waarnemen en dus ook een schilderij wat je zou kunnen opvatten als een product van waarneming, geen blanco onbeschreven blad. Het is gevuld met aannames, veronderstellingen en subjectieve belevingen.
Het kunstwerk kan gezien worden als een spiegeling, een interpretatie of een vertekening van de werkelijkheid. Maar wat het ook is, het is nooit gelijk aan de werkelijkheid buiten zichzelf, waar het mogelijk naar verwijst of op de één of andere manier mee verbonden is.
Meer dan een zelfportret
Er zijn kunstenaars die graag vertellen dat ieder kunstwerk wat ze maken een zelfportret is. Ook al is het een wit schilderij met één zwarte stip. Het is zogezegd de ziel en zaligheid die de kunstenaar in zijn werk legt. Dit klinkt misschien interessant, maar wie zit er nog te wachten op de zoveelste persoonlijke drol van een kunstenaar?
Als het kunstwerk voornamelijk een product is wat betrekking heeft op de kunstenaar zelf, dan is de kans groot dat het niet het subjectieve overstijgt en weinig ruimte laat aan de beschouwer. Een geschilderd portret heeft kwaliteit wanneer het meer zegt dan alleen ‘dit is Jan’.
Autonome kunst
Je kunt het kunstwerk ook opvatten als een product van waarneming wat op zichzelf staat. Het is geen afspiegeling van de werkelijkheid, maar een werkelijkheid op zichzelf. Het kunstwerk ontstaat niet uit het niets, maar is een nieuw autonoom voortbrengsel uit een velerlei iets.
Of zoals G. Braque het formuleerde, het schilderij is geen imitatie van een wereld, maar het is een wereld op zichzelf. Het schilderij wil niet ‘een anekdotisch feit reconstrueren’, maar een ‘picturaal feit constitueren’
Onmogelijk waardevol
Hoe ontstaat het schilderij? Wat valt er op het onbeschreven blad? Hoe weerkaatst het licht en kleurt het ongeziene? Wat is de oorsprong van het kunstwerk? Is het de diaprojector van Plato die spiegelbeelden flikkert in het donker?
Kunst is voor mij een vorm van weten wat niet weet. Waarbij de beeldtaal net als in andere talen en zoals de zintuigen zelf zijn beperkingen heeft.
Misschien is kunst zoals Eva Hesse schrijft het onmogelijke willen in de overtuiging dat het mogelijk is. En is dat de waarde en essentie van kunst, zoals W. F. Hermans schrijft:
”Het onmogelijke willen, een stellig teken van krankzinnigheid in het oog van de niet-schrijver, is voor de schrijver de kern van zijn kunst en het enige dat zijn leven de moeite waard maakt.” Citaat W. F. Hermans uit Het sadistische universum.
Onrecht heb je in soorten en maten en elke dag gebeurt er wel weer wat groot of klein. Als je om je heen kijkt is rechtvaardigheid soms ver te zoeken. Daarbij zijn de criteria voor wat ‘recht’ is variabel en niet eenduidig.
Onrecht in het kwadraat
Een groot onrecht is bestaand onrecht afschuiven, bagatelliseren, verdraaien, negeren en ontkennen. De schadelijke gevolgen hiervan heb ik zelf ondervonden, een onrecht in het kwadraat. Met als gevolg dat ik mij dubbel zoveel schaam voor wat mij is overkomen. Zelfs na het ontvangen van erkenning door het Schadefonds een paar jaar geleden.
Waarachtige kunst
Als beeldend kunstenaar gaat het er voor mij om een zo waarachtig mogelijke concentratie en werkhouding na te streven. Een werk is goed wanneer het oprecht voor zich spreekt. Trucjes, maniertjes en overbodige afleiding doen af aan de kracht en essentie van het kunstwerk. Misschien is daarom de kunst voor mij zo belangrijk, omdat hierin ruimte is om dingen te laten zijn, zoals ze zijn.
Vrijheid
Deze vrijheid in de kunst staat in contrast met mijn persoonlijke leven, waarin de schaamte voor hetgeen ik heb meegemaakt mij hindert om vrij te zijn. Het is niet makkelijk om de eigen kwetsbaarheid te erkennen. Maar net als in de kunst, ontstaat vrijheid waar wat is, kan zijn wat het is.
Jurk 2, 2010.
So that’s life, then: things as they are? It picks its way on the blue guitar.
A million people on one string? And all their manner in the thing,
And all their manner, right and wrong, And all their manner, weak and strong?
The feelings crazily, craftily call, Like a buzzing of flies in autumn air,
And that’s life, then: things as they are, This buzzing of the blue guitar.
(…)
Throw away the lights, the definitions, And say of what you see in the dark
That it is this or that it is that, But do not use the rotted names.
How should you walk in that space and know Nothing of the madness of space,
Nothing of its jocular procreations? Throw the lights away. Nothing must stand
Between you and the shapes you take When the crust of shape has been destroyed.
You as you are? You are yourself. The blue guitar surprises you.
3) How would you define your creative process? (Intuitive, organic, analytic, etc)
To be able to work creatively it is important that I feel a certain urge and joy to make something. Painting is a different method than crocheting or working with textiles. Not only in duration, but also in concentration. It is a process of directing and letting go, where everything is possible, that freedom is of great importance. Freedom and associative thinking are preconditions for making art. It is the interaction between perception and thinking, between image and meaning.
4) What are the main concepts that are present in your artwork? (Body, territory, nature, the imaginary) Why?
Perception, observation and being bound to one’s own body, life force and vitality are recurring themes in my work. But in fact anything can be an inspiration, it’s how you look at things.
5) In your site you mention that “a curved line can have much meaning and expressiveness as an specific color”, so, how would you define within your work the importance of the line?
For me, painting is form and color. A line can have as much meaning and expressiveness as a color. Shapes and lines relate to each other in a composition, just like colors. Everything you do in the painting matters and contributes to the end result.
6) Visually your artwork stands out by the vibrant use of colors, I would like to know what role color has in your artwork?
Color is indeed richly present in my work. Perhaps this is because I am a painter, light and color are important visual means for painting. Color has a lot of eloquence, you could compare it with musical sounds.
7) To finish I would like to ask you about your textile artwork, how would you describe the performativity of these pieces? You conceive them as autonomous living organisms?
I don’t see them as organisms, the works stand by themselves and are what they are.
Mixed media, acrylverf, collage op papier, 30 x 21 cm. 2020.
Onlangs vroeg Sophie Lee, studente journalistiek aan The New School, of ik wilde meewerken aan een interview. Hier volgt de tekst:
S.L. : I would love to hear more about yourself and your career. How did you first get your start in the arts?
F.S.S. : I like art and love to paint, draw and make things. That’s why I went to art school after high school.
S.L. : Your work is abstract and unconventional (in a really lovely way). What would you say are your main inspirations?
F.S.S. : Perception, observation and being bound to one’s own body, life force and vitality are recurring themes in my work. But in fact anything can be an inspiration, it’s how you look at things. It is about converting associative thinking into an image.
S.L. : I noticed that your work also has a surrealist quality to them. What do you enjoy most out of creating your own pieces?
F.S.S. : It is very important that I feel a certain urge and joy to make something. Painting is a different method than crocheting or working with textiles. Not only in duration, but also in concentration. It is also a process of directing and letting go, where everything is possible, that freedom is of great importance. A painting, an image is something very wonderful, because it stands alone, is autonomous and free.
S.L. : In your work, your not just painting, sculpting, or crocheting textiles—you combine all these different mediums together. I was curious about what does your design process looks like?
F.S.S. : The fact that I work with different techniques is something that has arisen over the years. Painting is very important to me, but I also did needlework for a long time. Around 2005 I started crocheting a buste and some years later I designed a number of dresses. But making good clothes is a profession in itself and I am not the type to spend hours stitching a pattern neatly. I am not so fond of working with patterns. Not even if I designed them myself. A pattern is a kind of intermediate phase, it is a different way of working creatively. I made the first masks and costumes just for fun. I enjoyed making them, putting them on, wear them and taking pictures. In the beginning the textile work was something separate from my paintings, in which I was mainly concerned with the “unseen landscape”. Over time, there has been an increasing fusion in my work between painting and textile work. I thought why choose if I can use al these technics and materials together in my work. There are so many possibilities, it gives me a lot of joy.
S.L. : How would you describe the symbolism behind your artwork?
F.S.S. : I don’t really work with ‘symbols’, they limit the freedom of the imagination. In my visual language I work mainly associative and intuitive, it is more a form of abstract thinking. For me, visual art is a language in itself and a good work of art is autonomous, it speaks for itself.
S.L. : As an art enthusiast myself, I find myself having trouble staying productive and end up hitting an “art block.” How do you constantly stay creative?
F.S.S. : You don’t always have to be creative, it’s okay to make nothing for a while and do other things, or do very little. In any case, coercion is counterproductive, as soon as you impose on yourself that you have to work creatively, well, then often little good comes out of your hands. But you can do things to keep the creative process alive, such as taking notes and making small sketches of things you notice, observations, considerations, and so on. It is also a matter of doing. Trying out new materials and techniques, it gives you new experiences. You can also clean up your workspace, who knows what you will encounter. Or preparing canvases and other activities like that. Sometimes I work in my studio and apparently I don’t have a good concentration, things fail or I screw them up. That is part of it, you can learn a lot from it. When I go home at the end of the day, I still have the feeling that I worked well, even though I didn’t have good results that day.
S.L. : Is there a certain feeling or reaction that you want viewers to feel?
F.S.S. : The spectators are free to experience my work for themselves. I wish people can enjoy my work in their own way.
S.L. : I looked at your work and I was really interested in your “Return from the battle” crochet costume from 2015. What was the meaning behind the costume?
F.S.S. : The costume has something like an armor, it defends, is a shield, but it is also made of wool and it is soft and supple, fragile and open. The “Return from the battle” costume is a kind of victory costume.
S.L. : Can we expect to see the return of crochet costumes and masks?
F.S.S. : Yes, that is quite possible. I have a number of ideas, but it will gradually become clear whether and how I will develop them. Maybe in the future I would also like to work with a model or a photographer for the masks and costumes.
S.L. : Do you have any future plans art-wise?
F.S.S. : Making a lot of new work, paintings, textile works and possibly beautiful exhibitions. Thank you for your interest.
Stiller staan zonder voet afdruk van hiel en tenen een leeg voetbed en verdwenen geur geschaafde neus – gebroken stiksels zolen gesleten afgetrapt staande stil gebleven.
Beeldende notities in een rastercompositie, het raster als vrije ruimte
Vanuit het thema van het ‘Ongeziene landschap’ schilderde ik in 2012 een reeks van 35 abstracte werken. De gehele reeks heeft hetzelfde A4 formaat en is geschilderd in eenzelfde kleurtoon blauw. Op Art Fair Re:Rotterdam heb ik de gehele reeks in boekvorm getoond. In de volgorde van schilderingen zie je een verhaal van het ‘Ongeziene landschap’ op steeds andere wijze verbeeld. Deze reeks is min of meer de eerste serie, de eerste aanzet tot ‘grid paintings’ oftewel schilderingen in een rastercompositie.
In mijn schetsboeken tekende ik enige tijd later vele reeksen vormonderzoek in zwart en wit. Om de vormen naast elkaar te zien, te vergelijken en op elkaar in te laten werken, tekende ik ze in rasters. Door het gebruik van zwarte inkt ontstond een totaalbeeld, waarbinnen de vormen elkaar versterken.
Aansluitend op het thema van het ‘Ongeziene landschap’ werkte ik in 2015 als artist in residence bij het Van GoghHuis in Zundert aan een grote inkttekening. Mijn werk gedurende mijn artist in residence had als thema ‘Slechts grond en lucht’ en was geïnspireerd op een citaat van Vincent van Gogh.
De inkttekening (150 x 300 cm) bestaat uit 28 regels van 20 maal ‘grond en lucht’. Waarbij elke figuur bestaat uit een onderdeel grond en een onderdeel lucht, welke zich tot elkaar verhouden. De herhaling van deze abstracte grond-lucht schilderingen, in totaal 560, zijn als de momentopnamen van een veranderlijk landschap en een wisselende perceptie van dat landschap. Alle regels samen vormen een geheel, waarbij de vormen van grond en lucht visueel verband met elkaar aangaan en inwisselbaar worden. Wat grond is kan evengoed lucht zijn of omgekeerd. Het zijn abstracties welke doen denken aan hiërogliefen of symbolen. Als taaltekens verwijzen ze naar een oneindig landschap, wat met de waarneming meebeweegt.
Schilderen als taal met abstracte taaltekens
Door de compositie van het rooster, de opdeling van het vlak, is het een andere manier van schilderen dan in een totaalcompositie. Het is een opeenvolging van concentratiepunten, van kleine schilderingen welke samen een geheel vormen.
Wat er ook staat het ritme roert en geeft de maat.
Door de antistrofe langs sextet en octaaf met de prince naar de pointe dwars door het enclave.
2012 – FSS
Vormgeven in woord en beeld, vorm-geven, ver-woorden en ver-beelden. Verbeelden – iets tot beeld maken – kan met verf en kleur, stof en wol en in zin en woord. Soms maak ik daar een combinatie van in tekst, poëzie, titel, textiel, tekening, schilderij.
acryl op papier, 210 x 297 mm. 250 g. 2019.
De paden blijven liggen vol blubber. Waar zolen in zoenen kruipt later het schemer zwart in schors omhoog.
Het schilderij als kader, het welbekende idee van het raam met zicht op een andere werkelijkheid. Het schildersdoek is een raamwerk, een kader waarbinnen de compositie valt. Het formaat is bepalend voor de compositie, bepalend voor het beeld.
Een werkelijkheid in een werkelijkheid in een werkelijkheid.
Ik schilder een kader binnen het kader van het schilderij. Kijk het is niet wat het lijkt, een werkelijkheid in een werkelijkheid in een werkelijkheid.
Het kader als openingszin
Ik schilder een kader als eerste opzet, als een literaire openingszin, als een incipit. “Er was eens…” zegt het kader, “hoe het allemaal begon...” en “het verhaal gaat…”. Een kader als introductie op en een context voor het schilderij, in beeld en betekenis.
