In tijden van crisis leer je je vrienden kennen. Wat vaak betekent dat je, op een enkeling na, helemaal geen vrienden blijkt te hebben. Niet alleen in het privéleven, ook in maatschappelijk opzicht komt de waarheid boven drijven als het water aan de lippen staat.
Dvd-tje kijken met een sekswerker
In tijden van crisis moet je prioriteiten stellen. En zo blijkt dat kunst en cultuur in Nederland in tijden van corona ondergeschikt is aan sekswerk en een dvd-tje kijken. Ik stel me voor dat de combinatie van die twee voor bepaalde personen een kunstzinnig hoogtepunt is.
De hele discussie en alle verontwaardiging vanuit de kunst- en cultuursector over het coronabeleid ten aanzien van kunst en cultuur en de bijbehorende uitspraken van politici heb ik weinig gevolgd. Want het is begrijpelijk, voorspelbaar en een herhaling van zetten, als een gebed zonder end.
De betekenis van kunst
De betekenis van kunst en cultuur in de maatschappij valt te verklaren vanuit de geschiedenis, samenleving en politiek. Je kunt ook kijken naar de gebruikswaarde van kunst, de bestaanswaarde van collecties en cultureel erfgoed, de economische waarde, zoals export en toerisme. En natuurlijk de sociale waarde voor gezondheid, onderwijs en samenleving en mogelijke demografische effecten en invloeden op de sociale geografie. Maar wanneer je een kunstenaar vraagt naar de betekenis van kunst, krijg je ook een antwoord. Wat betekent kunst en cultuur voor de makers ervan? En wat is de rol van de kunstenaar in de maatschappij?
Cliché kunstenaar
Het is onbeleefd om zomaar te vragen naar de hoogte van iemands inkomen. Maar gaat het om een kunstenaar dan schijnt de vraag ‘of je er een beetje van kunt rondkomen?’ normaal te zijn. Veelal gevolgd door de welbekende riedel over hoe moeilijk het is om van kunst te leven. De kunstenaar verhaalt over de moordende concurrentie, het hongerloontje of de zogenaamde ‘gratis exposure’, de verziekte mentaliteit binnen de kunstwereld, het gebrek aan kennis en waardering in de maatschappij en ga zo maar door, het is een tranendal. Om tot slot met een hemelse blik op het oneindige te verkondigen tóch door te gaan, alles voor de kunst! Met passie uiteraard, zoals het een echte kunstenaar betaamt.
Liefde en kunst
Kunst is een verrijking, zeggen kunstliefhebbers en kunstenaars. Maar dat is makkelijk praten. Zoals Pablo Picasso het stelde: “In de kunst zijn bedoelingen niet voldoende, zoals we in Spanje zeggen: liefde moet bewezen worden door feiten en niet door bedoelingen.”
En wat zijn dan die feiten? Waaruit blijkt die liefde voor de kunst? Is het de kunstenaar die tegen beter weten in door blijft ploeteren? Zijn het de creabea-workshops in het buurthuis? Is het de galeriehouder die met een stichtelijke woordje de expositie opent? Zijn het artiesten die stad en land afreizen langs diverse podia? Of is het de bevlogen aanklacht van de museumdirecteur in één of andere talkshow? Niet alle kunstzinnigheid is kunst.
Nutteloze vrijheid
We kunnen over kunst wel hoogdravend doen, maar in de praktijk is het vaak van ondergeschikt belang. Want tijd is geld, kennis is macht en kunst is voor de ontspanning. Althans zo simpel lijkt het vaak. Maar ondanks dat kunst voor velen ontspannend, leuk en decoratief kan zijn, gaat kunst in wezen over vrijheid. En dan bedoel ik niet de vrijheid van wat zullen we zondagmiddag eens gaan doen? Nee, de vrijheid van kunst is zonder doel.
Deze belangeloosheid geeft de kunst ruimte om te laten zijn wat zij is. In deze vrijheid kan alles bestaan in zichzelf, waarachtig zoals het is. De kunst heeft geen doel en alle eigenschappen, betekenissen en belangen die eraan worden toegeschreven, zeggen weinig over de kunst, maar des te meer over degene die deze waarden verkondigen. Alleen vanuit vrijheid kan ware kunst ontstaan, zonder oordeel weerkaatst het ons verlangen.